بستنی‌ها دو گروه شیری و یخی دارند. بستنی‌های یخی از اسانس، رنگ‌های خوراکی و شیرین‌کننده‌هایی مانند شكر تشكیل می‌شوند. البته این نوع از بستنی‌ها هم انواع کارخانه‌ای دارند و هم غیرکارخانه‌ای. در كارخانه‌های معتبر در فرایند تولید از رنگ‌های طبیعی و مشابه آن كه جزو رنگ‌های خوراكی مجاز هستند، برای رنگ‌دادن به بستنی استفاده می‌شود، بنابراین رنگ آنها خطرساز نیست اما اگر بستنی یخی در كارگاه‌های كوچك و بدون نظارت وزارت بهداشت تولید شود، ممكن است از رنگ‌های غیرمجازی كه قاچاقی وارد شده است، در تهیه این نوع بستنی استفاده شود. به این ترتیب اگر رنگ به كاررفته خوراكی و مجاز نباشد، می‌تواند برای سلامت مضر باشد و باعث بروز عوارضی مانند آلرژی، تحریك دستگاه گوارشی، تهوع، اسهال، علایم پوستی مانند كهیر و بروز بیش‌فعالی در كودكان شود. مصرف طولانی‌مدت آنها نیز با مسمومیت‌زایی كبد و كلیه و در نهایت اختلال در عملكردشان همراه است.
معمولا بعد از 3 سالگی می‌توان 3-2 قاشق مرباخوری بستنی (آن هم بستنی‌ای كه از شیر تهیه شده)، به‌عنوان جزیی از غذاهای تکمیلی و دسر در برنامه غذایی كودكان گنجاند. البته حتی این مقدار هم برای کودکانی که استعداد چاقی دارند، توصیه نمی‌شود. در ضمن، به دلیل آنكه میزان کالری انواع بستنی‌ها با یكدیگر متفاوت است، برحسب وزن کودک باید نوع مناسب بستنی را انتخاب کرد زیرا بستنی‌های معمولی به دلیل تشكیل شدن از شیر، شکر، تخم‌مرغ و مقداری خامه در هر 100 میلی لیترشان، 100 کیلوکالری انرژی دارند. كالری بستنی‌های یخی کمتر است اما نباید در مصرفشان زیاده‌روی كرد.
با توجه به اینكه بستنی‌های یخی فقط شامل شکر، رنگ و آب و فاقد هر نوع ماده غذایی هستند، مصرفشان به‌خصوص برای كودكان، سالمندان و زنان باردار توصیه نمی‌شود. زیاده‌روی در مصرف این نوع از بستنی‌ها به دلیل شکر افزوده‌شده، برای افراد کم‌تحرک یا كسانی که دچار اضافه‌وزن هستند نیز می‌تواند خطر چاقی را به همراه داشته باشد. یخ در بهشت هم سرشار از رنگ‌های مصنوعی است و هیچ ارزش غذایی‌ای ندارد و مصرفش به هیچ گروه سنی‌ای توصیه نمی‌شود. با توجه به شروع فصل تابستان و تمایل به مصرف بستنی، بهترین نوع بستنی‌هایی هستند كه از شیر تهیه شده‌اند.
ظاهرا امسال تابستان گرمی داریم. همین مسئله موجب شده تا بستنی در انواع و اقسام مختلف آن در سبد غذایی روزانه بسیاری از خانواده‌ها جای بگیرد و بزرگ و كوچك از آن برای رفع عطش و كاهش حرارت درونی‌شان در روزهای گرم كمك بگیرند. به این ترتیب مادران بستنی را جزء برنامه غذایی کودکان در نظر می‌گیرند و اغلب این سؤال برای‌شان پیش می‌آید كه آیا مصرف بستنی برای كودك‌شان مفید است یا خیر و از چه سنی اصلا باید به كودك‌شان بستنی بدهند؟
در برخی از منابع پزشكی به این نكته اشاره شده كه بهتر است تا قبل از 3 سالگی به بچه‌ها بستنی ندهیم چرا كه در این سن احتمال بروز آسیب‌های جبران‌ناپذیر به دندان كودك یا احتمال ابتلا به چاقی و اضافه وزن در كودكان بالا می‌رود اما باید دید این دیدگاه‌ها تا چه حد دقیق است؟
دکتر اکبر کوشانفر، متخصص کودکان و استاد دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی و دکتر ماریتا شکاریان، دندانپزشک کودک و فلوشیپ ارتو کودکان از ایالات متحده درباره تمام باید‌ها و نبایدهای مصرف بستنی در کودکان توضیح می‌دهند.
ترکیب بستنی چیست؟
ترکیب یک بستنی سالم عبارت است از شیر، خامه، چربی‌های گیاهی، شکر، یخ، مواد طعم‌دار و رنگ‌های مجاز خوراکی. اگر بستنی در شرایط مناسب و بهداشتی تهیه شود، حاوی ویتامین‌های شیر و مواد معدنی از جمله سدیم، کلسیم، پتاسیم، گوگرد و فسفر است. بستنی خنک است و یکی از مزایای مصرف آن کاهش دمای بدن در روزهای گرم تابستان و در نتیجه کاهش تعریق بدن است. جدا از اینکه همه بستنی‌ها دارای مواد افزودنی، اسانس‌‌ها، رنگ‌های خوراکی و نیز شکر هستند، بستنی‌ها را می‌توان به دو نوع عمده تقسیم کرد؛ بستنی‌های شیری و بستنی‌های یخی. همچنین براساس شیوه تولید بستنی‌های شیری می‌توان آنها را به دو گروه بستنی‌های کارخانه‌ای و بستنی‌های سنتی تقسیم کرد.
بستنی و بی اشتهایی
نکته مهم در خوردن بستنی آن است که کودک به هیچ عنوان آن را گاز نزند. گاز زدن بستنی باعث ترک خوردن و سفیدی دندان‌های کودک می‌شود ضمن آنکه قبل از خوردن نباید مایعات گرم از جمله چای یا شیر داغ مصرف شده باشد. بستنی باید به مقدار کم و به عنوان دسر غذا در نظر گرفته شود. اگر بستنی به صورت متناوب توسط کودکان مصرف شود به دلیل مواد تشکیل‌دهنده‌ای که دارد باعث بی‌اشتهایی کودک می‌شود.
بستنی و حساسیت
توصیه می‌شود نوع بستنی که برای کودک در نظر می‌گیرید ساده باشد و مواد رنگی مضر نداشته باشد. مواد طعم‌زا و افزودنی‌های شیمیایی و حتی انواع میوه و مغزها ممکن است برای کودکان حساسیت‌زا باشند. مثلا بعضی بچه‌ها به بستنی‌های کاکائویی، برخی به بستنی‌های حاوی آجیل و برخی هم به بستنی‌های طعم‌دار حساسیت نشان می‌دهند.
میوه و مغزهای مانده معمولا فاسدند یا به باکتری‌هایی آلوده هستند که خوردن این نوع بستنی‌ها مشکلاتی را برای دستگاه گوارش ایجاد می‌کند. کودکان کمتر از 2 سال هم نباید بستنی مصرف کنند چون می‌تواند زمینه بروز حساسیت را فراهم کند. کودکانی که زمینـه حساسیت به برخــی میوه‌هــا را دارنـد ممکن است به بستنی هم آلرژی داشته باشند و بثورات جلدی در آنها بروز کند.
بستنی و چاقی
کودکان نباید بیشتر از 3 تا 4 قاشق مرباخوری بستنی بخورند. روزهای گرم تابستان بستنی خوردن گاهی عادت روزانه می‌شود. والدین باید به این موضوع توجه داشته باشند که بستنی حتما باید بعد از صرف ناهار مصرف شود زیرا خوردن آن قبل از ناهار سبب می‌شود میزان زیادی قند وارد بدن شود که در پی آن انسولین ترشح می‌شود و این هورمون سبب ذخیره چربی می‌شود. باید به این موضوع هم دقت شود که همه بستنی‌ها به یک میزان چاق‌کننده نیستند. میزان کالری یک بستنی یخی با مگنوم کاکائو و مغز پسته یا بادام یکی نیست. بستنی‌های میوه‌ای هم چندان فرقی با دیگر بستنی‌ها ندارند. بستنی حاوی مقدار زیادی شکر، چربی و کالری بالاست چنانچه در رژیم غذایی بیش از حد در نظر گرفته شود یکی از مواد خوراکی است که ایجاد چاقی می‌کند.
بستنی و سردرد
اگر بستنی حاوی شکر و خامه زیاد باشد وقتی در دهان گذاشته می‌شود به دلیل سرد بودن با مخاط حلق در تماس قرار می‌گیرد و با تحریک عصبی می‌تواند باعث سردرد شود. وقتی فرزندتان بستنی خنک را در دهان می‌گذارد ناگهان گلو و فضای دهان او با ماده‌ای سرد در تماس قرار گرفته و این سرما باعث انبساط رگ‌های خونی و در نتیجه تحریک گیرنده‌های درد می‌شود. پس به او یاد بدهید هنگام خوردن بستنی آن را زیاد در دهانش نگه ندارد و از چرخاندن بستنی و برخورد آن با سقف دهانش خودداری کند.
بستنی و پوسیدگی دندان
بستنی‌های یخی به لحاظ افزودن مواد رنگی که اکثرا شیمیایی هستند نه تنها سلامت عمومی کودک را تهدید می‌کنند، بلکه باعث تغییر رنگ دندان‌های شیری و دائمی نیز می‌شوند همچنین اضافه کردن مواد نگهدارنده، گزینه خوبی برای کودکان نیست. لازم به ذکر است که این نوع بستنی‌های یخی در مقایسه با بستنی‌های شیری ارزش غذایی به مراتب پایین‌تری نیز دارند. همین‌طور به دلیل یخی بودن این محصولات امکان ایجاد ترک‌های مینایی به دنبال استفاده از آنها بعید به نظر نمی‌رسد.
باتوجه به موارد ذکر شده کودکان از بستنی‌های پاستوریزه، بدون مغز، بدون کاکائو، بدون اسمارتیز و تافی و کلا بدون مواد قندی چسبنده و نیز عاری از مواد رنگی استفاده کنند و نیز مصرف این میان‌وعده خوشمزه از حداکثر دو نوبت در هفته آن هم به میزان محدود تجاوز نکند.
وجود مواد قندی مختلف در بستنی به‌خصوص مواد قندی چسبنده چون شکلات، تافی و نیز مغزهای مختلف می‌تواند باعث ایجاد آسیب‌های جبران‌ناپذیر و نیز پوسیدگی‌های شدید دندانی در کودکان زیر سه سال شود ولی بعد از سه سالگی در صورتی‌که بهداشت دهانی خوب رعایت شود و نیز مواد گفته شده در بالا در بستنی وجود نداشته باشد، این دسر می‌تواند به عنوان میان‌وعده و نه جایگزین وعده اصلی در رژیم غذایی کودک گنجانده شود.
کی‌کودک نباید بستنی بخورد
توصیه می‌شود کودکی که مبتلا به سرماخوردگی، آنژین و تب است و سرفه می‌کند بستنی مصرف نکند زیرا سردی بستنی باعث حساسیت و درد بیشتر گلوی کودک می‌شود. همان‌طور که گفته شدگاهی اوقات کودکان نسبت به مواد رنگی بستنی حساسیت نشان می‌دهند، که در این‌صورت هم مصرف آن ممنوع است و اگر کودکی استعداد چاقی د اشته باشد، بهتر است از بستنی یخی که کالری کمتری دارد برایش استفاده کنید. بعضی ازکودکان هم به انواع مغزها مثل پسته و بادام عدم تحمل نشان می‌دهند که در این صورت والدین باید مصرف بستنی حاوی این مواد را قطع کنند.
مراقب زعفران باشید
در مورد بستنی‌های سنتی که اصطلاحا با زعفران و خامه تهیه می‌شوند، گفتنی است که به لحاظ گران بودن زعفران، گاهی از رنگ‌ها و اسانس‌های مجاز یا حتی غیرمجاز درآنها استفاده می‌شود که همان عطر و طعم را به بستنی می‌دهد ولی برخلاف زعفران، برای سلامت افراد مخصوصا کودکان بسیار مضر است. همچنین ممکن است شیر یا خامه مصرفی در این نوع بستنی‌ها از کیفیت مطلوبی برخوردار نباشد. علاوه بر اینها نحوه نگهداری مواد اولیه و نیز بستنی سنتی به عمل آمده بحث جداگانه‌ای است که در اغلب مواقع از استانداردهای لازم برخوردار نیست.
بستنی جایزه بدهید
همچنین بهتر است بستنی به عنوان دسر و بعد از غذا به کودک داده شود تا با ایجاد سیری کاذب مانع از تغذیه صحیح کودک نشود و همین‌طور از طرف دیگر در نظر کودک به‌عنوان جایزه خوب غذا خوردن تلقی شود. بد نیست بدانیم گاهی می‌توان از بستنی به‌عنوان عاملی برای خنک نگاه داشتن محیط دهان پس از کشیدن دندان شیری کودک یا جراحی لوزه استفاده کرد که باعث کاهش میزان خونریزی و نیز کاهش درد ناحیه در کودک می‌شود.
کلسیم کودک را تامین می‌کند
این میان‌وعده به دلیل داشتن پروتئین، کلسیم بالا، فسفر، ویتامین‌ها و مواد معدنی مختلف می‌تواند زمینه را برای حفظ سلامت استخوان‌ها و نیز دندان‌ها فراهم کند. بدیهی است مصرف به اندازه و نیز انتخاب صحیح بستنی می‌تواند منبع بسیار خوبی جهت تامین بخشی از کلسیم مورد نیاز دلبند‌تان باشد به‌ویژه زمانی‌که کودک تمایل به مصرف شیر ندارد.
