خمير دندان
در رعايت بهداشت دهان و دندان، نوع خمير دندان حداقل نقش را دارد. واقعيت اين است كه همه خميردندانها شامل اين مواد هستند: مواد شوينده، مواد ساينده، مواد كفكننده، مواد خوشبوكننده، مواد حاوي فلورايد و يك مادهپايهاي كه ماده اصلي خمير دندان را تشكيل ميدهد .
همه خمير دندانها اين مواد را دارند و فرقي كه با هم دارند جزئي بوده و بسته به نوع مواد خوشبوكننده و يا نوع بسته بندي خمير دندانها ميباشد كه اين اختلاف هم نقش چنداني در بهداشت دهان و دندان بازي نمي كند .
نوع مسواك
نوع مسواك بر خلاف خمير دندان، از اهميت فوقالعادهاي برخوردار است. چرا؟ چون نقش اساسي در بهداشت دهان و دندان را دارد. شما بدون خمير دندان ميتوانيد بهخوبي دندانها را تميز كنيد اما اگر مسواك خوبي نداشته باشيد، اين امر غيرممكن است. براي همين سعي ميكنيم شرايط يك مسواك خوب را برايتان بگوييم .
يك مسواك خوب آن است كه بعد از اينكه مدتي استفاده شد، پرزهاي آن پخش و پلا نشود. مسواك اگر خوب باشد به جاي اينكه در طي دو هفته حالت خود را ازدست بدهد، سه تا چهار ماه بدون اينكه پرزهايش مشكلي پيدا كند، كار ميكند. چرا بايد به پرزهاي مسواك اهميت بدهيم؟ زيرا تميز كردن دندانها وقتي ميسر است كه پرزهاي مسواك حالت ارتجاعي خود را از دست نداده باشد. خاصيت ارتجاعي پرزهاي مسواك به اين حالت گفته ميشود كه وقتي پرز مسواك راخم كرديد، به حالت اوليه خود برگردد. اين حالت باعث ميشود كه پرزها مواد غذايي را به خوبي تميز كنند. اگر اين حالت نباشد، پرزهاي مسواك موقعي كه بر روي دندان ميكشيم به جاي اينكه مواد غذايي را تميز كنند. از روي آن سر ميخورند و رد ميشوند .
انتخاب نوع مسواك
۱) مسواك بايد رشتههاي نايلوني داشته باشد .
۲) رشتههاي مسواك بايد نرم يا متوسط باشد .
۳) اندازه سر مسواك بايد متناسب با دهان فرد باشد و همچنين لازم است مسواك كودكان كوچكتر از بزرگسالان باشد .
مسواك برقي
مسواكها با طرح هاي گوناگون در دسترس هستند. استفاده از مسواكهاي برقي به جاي مسواك دستي امروزه موردتوجه قرار گرفته است. طرحهاي جديد مسواكهاي برقي امكان برداشت آسان تر پلاك را داده است. اگر چه به طور كلي مسواكهاي برقي نسبت به مسواكهاي دستي برتري ندارند، ولي در برخي افراد مانند بيماران ناتوان و بيماران بستري در بيمارستان، افرادي كه از وسايل ارتودنسي ثابت استفاده مينمايند و براي ترغيب كردن بچهها به مسواك زدن مفيد ميباشند .
نخ دندان
نخ دندان ميتواند موم دار يا بدون موم باشد. در حال حاضر استفاده از نخ دندان بدون موم رايجتر است زيرا گفته ميشود الياف اين نوع نخ دندان در حين كار از هم باز شده و باعث برداشت پلاك و مواد زائد بيشتري ميشود. بدين ترتيب فضاهاي بين دنداني را تميزتر مينمايد .
عوامل موثر در آسيبپذيري دندان
الف) شكل ظاهري دندان: دندانهايي كه داراي شيارها و فرو رفتگيهايي در سطح جونده ميباشد كه محل مناسبي براي جذب و نگهداري ميكروبها و مواد غذايي است، حتي با مسواك زدن نيز بهطور كامل تميز نميشوند و مستعد پوسيدگي هستند .
ب) زمان آهكي شدن: در زمان آهكي و ساخته شدن دندانها عوامل مختلفي ميتواند باعث ايجاد نقص ساختماني هم در مينا و هم در عاج دندان شود كه اين بافتها تا حدي مقاومت كمي نسبت به عوامل پوسيدگي زا دارند .
ج) زمان رويش و نوع رويش: دندانهاي دائمي در پنج و نيم تا هفت سالگي رويش مييابد و اكثر والدين آنها را شيري به حساب آورده و مراقبت كمتري از آن به عمل ميآورند، يك تا يك و نيم سال نيز طول ميكشد تا در تماس با دندان مقابل قرار گيرد. در اين مدت به علت فقدان فعاليت عمل جويدن توسط اين دندان و عدم وجود مهارت لازم در كودك براي تميز كردن آن، درشرايط مستعدكنندهاي براي پوسيدگي ايجاد ميشود .
د) تكامل پس از رويش: از آنجايي كه در يك دوره ۱۸ تا ۲۴ ماهه اين دندانها در محيط دهان به بلوغ و تكامل ميرسند، احتمال پوسيدگي دندان در اين مدت بسيار است .
هـ) عدم رعايت بهداشت دهان و دندان توسط والدين :
روشهاي پيشگيري از پوسيدگي دندان :
۱) كنترل پلاك با رعايت بهداشت دهان و دندان و استفاده صحيح از مسواك و نخ دندان
۲) دريافت فلورايد كافي
۳) سيلانتتراپي (شيار پوش )
۴) تغذيه مناسب
۵) كاهش ميزان مصرف مواد قندي
۶) كاهش تعداد دفعات مصرف مواد قندي
۷) استفاده از مواد قندي به همراه وعده هاي اصلي غذامصرف شير، لبنيات و مواد غذايي حاوي فلورايد (چاي -ماهي )
۹) استفاده از ميوهها و سبزيهاي تازه مثل سيب، هويج و كاهو
نقش فلورايد در پيشگيري از پوسيدگي :
۱) اضافه نمودن فلورايد به آب آشاميدني .
۲) زماني كه دسترسي به آبهاي آشاميدني حاوي فلورايد نباشد ميتوان از قرص هاي حاوي فلورايد استفاده نمود .
۳) استفاده از فلورايد به صورت موضعي .
۴) فلورايد تراپي به صورت موضعي بايد از دو و نيم تا سه سالگي با دندانهاي شيري شروع شود .
۵) دهانشويههاي حاوي فلورايد: گزارشهاي فراواني در مورد تاثير دهانشويههاي حاوي فلورايد وجود دارد؛ گزارش نمودهاند كه بر اثر استفاده از دهانشويههاي حاوي فلورايد ميزان ميكروبهاي موجود روي مينا بهطور چشمگيري كاهش مييابد .
۶) فلورايد در شير: استفاده از شيرهاي حاوي فلورايد نيز نتايج مطلوبي در كاهش پوسيدگي به دنبال دارد .
فيشور سيلانت ( مواد مسدود كننده شيارها )
گزارشهايي درباره استفاده از مواد مسدودكننده شيارها منتشر شده كه موجب گرديده است، علاقه زيادي به استفاده از اين مواد به وجود آيد. بعضي شواهد نشان ميدهد كه اگر مواد مربوطه به طور صحيح و شيارها دقيقا و بدون هيچگونه نشت مسدود گردند، ميزان پوسيدگي شيارها تا يكي دو سال بعد كاهش مييابد .
ترومای دندان چيست ؟
ضربه به دندانها براثر افتادن بچه در موقع بازي، كتك كاري و تصادف با وسايل نقليه كه باعث آسيب به دندانها ميشود را ترومای دندانی ميگويند .
دندانهاي شيري به علت سن كم كودك آمادگي زيادي براي پذيرش ضربه دارند. مطالعات نشان ميدهد كه ۳۰ درصد كودكان زير هفت سال داراي سابقه ضربه به دندانهاي شيري ميباشند .
در سن ۶ تا ۲ ۱ سالگي كه دورهاي پرجنب و جوش براي كودك به شمار ميرود، ميزان صدمات افزايش مييابد به طوري كه اكثر صدمات وارده به دندانهاي قدامي مخصوصا دندانهاي قدامي مياني فك بالا ميباشد. امروزه به علت افزايش تحرك و فعاليت ورزشي، پسران دو برابر دختران در معرض صدمات قرار دارند .
اقدامات لازم درهنگام بيرون افتادن دندان :
* ابتدا دندان را پيدا كنيد .
* براي برداشتن دندان آن را از ناحيه تاج بگيريد و به ريشه دندان دست نزنيد .
* با فشار ملايم آب ولرم آن را بشوييد، درموقع شستن روي ريشه نبايد دست يا پارچه كشيد زيرا الياف نگهدارنده آسيب ميبينند .
* در صورت امكان دندان را در حفره خود قرار دهيد (در صورتي كه محل دندان آسيب زيادي نديده باشد )
* در صورتي كه قادر به قرار دادن دندان در محل خود نميباشيد، آن را در يك ليوان شير يا آب جوشيده سرد قرار دهيد. در صورت در دسترسي نبودن، از آب معمولي يا دستمال تميز مرطوب استفاده كنيد. توجه داشته باشيد هيچ وقت دندان را در محيط خشك نگهداري نكنيد .
راههاي پيشگيري از ضربه (تروما )
پيشگيري هميشه مقدم بر درمان است. روش هايي كه ميتوانند شيوع صدمات را كاهش دهند، عبارتند از :
۱) آموزش مخصوصا آگاه نمودن معلمان، والدين و دانش آموزان نسبت به نحوه پيشگيري از صدمات تروماتيك و تعليم روشهايي كه عوارض ناشي از اين صدمات را كاهش ميدهد .
۲) مراقبت از دانشآموزان از جمله در برابر افتادن و مشاجره كودكانه
۳) استفاده از كمربندهاي محافظت كننده و تهيه صندليهاي مطمئن براي اتومبيل .
۴) استفاده از محافظهاي دهاني .
در رعايت بهداشت دهان و دندان، نوع خمير دندان حداقل نقش را دارد. واقعيت اين است كه همه خميردندانها شامل اين مواد هستند: مواد شوينده، مواد ساينده، مواد كفكننده، مواد خوشبوكننده، مواد حاوي فلورايد و يك مادهپايهاي كه ماده اصلي خمير دندان را تشكيل ميدهد .
همه خمير دندانها اين مواد را دارند و فرقي كه با هم دارند جزئي بوده و بسته به نوع مواد خوشبوكننده و يا نوع بسته بندي خمير دندانها ميباشد كه اين اختلاف هم نقش چنداني در بهداشت دهان و دندان بازي نمي كند .
نوع مسواك
نوع مسواك بر خلاف خمير دندان، از اهميت فوقالعادهاي برخوردار است. چرا؟ چون نقش اساسي در بهداشت دهان و دندان را دارد. شما بدون خمير دندان ميتوانيد بهخوبي دندانها را تميز كنيد اما اگر مسواك خوبي نداشته باشيد، اين امر غيرممكن است. براي همين سعي ميكنيم شرايط يك مسواك خوب را برايتان بگوييم .
يك مسواك خوب آن است كه بعد از اينكه مدتي استفاده شد، پرزهاي آن پخش و پلا نشود. مسواك اگر خوب باشد به جاي اينكه در طي دو هفته حالت خود را ازدست بدهد، سه تا چهار ماه بدون اينكه پرزهايش مشكلي پيدا كند، كار ميكند. چرا بايد به پرزهاي مسواك اهميت بدهيم؟ زيرا تميز كردن دندانها وقتي ميسر است كه پرزهاي مسواك حالت ارتجاعي خود را از دست نداده باشد. خاصيت ارتجاعي پرزهاي مسواك به اين حالت گفته ميشود كه وقتي پرز مسواك راخم كرديد، به حالت اوليه خود برگردد. اين حالت باعث ميشود كه پرزها مواد غذايي را به خوبي تميز كنند. اگر اين حالت نباشد، پرزهاي مسواك موقعي كه بر روي دندان ميكشيم به جاي اينكه مواد غذايي را تميز كنند. از روي آن سر ميخورند و رد ميشوند .
انتخاب نوع مسواك
۱) مسواك بايد رشتههاي نايلوني داشته باشد .
۲) رشتههاي مسواك بايد نرم يا متوسط باشد .
۳) اندازه سر مسواك بايد متناسب با دهان فرد باشد و همچنين لازم است مسواك كودكان كوچكتر از بزرگسالان باشد .
مسواك برقي
مسواكها با طرح هاي گوناگون در دسترس هستند. استفاده از مسواكهاي برقي به جاي مسواك دستي امروزه موردتوجه قرار گرفته است. طرحهاي جديد مسواكهاي برقي امكان برداشت آسان تر پلاك را داده است. اگر چه به طور كلي مسواكهاي برقي نسبت به مسواكهاي دستي برتري ندارند، ولي در برخي افراد مانند بيماران ناتوان و بيماران بستري در بيمارستان، افرادي كه از وسايل ارتودنسي ثابت استفاده مينمايند و براي ترغيب كردن بچهها به مسواك زدن مفيد ميباشند .
نخ دندان
نخ دندان ميتواند موم دار يا بدون موم باشد. در حال حاضر استفاده از نخ دندان بدون موم رايجتر است زيرا گفته ميشود الياف اين نوع نخ دندان در حين كار از هم باز شده و باعث برداشت پلاك و مواد زائد بيشتري ميشود. بدين ترتيب فضاهاي بين دنداني را تميزتر مينمايد .
عوامل موثر در آسيبپذيري دندان
الف) شكل ظاهري دندان: دندانهايي كه داراي شيارها و فرو رفتگيهايي در سطح جونده ميباشد كه محل مناسبي براي جذب و نگهداري ميكروبها و مواد غذايي است، حتي با مسواك زدن نيز بهطور كامل تميز نميشوند و مستعد پوسيدگي هستند .
ب) زمان آهكي شدن: در زمان آهكي و ساخته شدن دندانها عوامل مختلفي ميتواند باعث ايجاد نقص ساختماني هم در مينا و هم در عاج دندان شود كه اين بافتها تا حدي مقاومت كمي نسبت به عوامل پوسيدگي زا دارند .
ج) زمان رويش و نوع رويش: دندانهاي دائمي در پنج و نيم تا هفت سالگي رويش مييابد و اكثر والدين آنها را شيري به حساب آورده و مراقبت كمتري از آن به عمل ميآورند، يك تا يك و نيم سال نيز طول ميكشد تا در تماس با دندان مقابل قرار گيرد. در اين مدت به علت فقدان فعاليت عمل جويدن توسط اين دندان و عدم وجود مهارت لازم در كودك براي تميز كردن آن، درشرايط مستعدكنندهاي براي پوسيدگي ايجاد ميشود .
د) تكامل پس از رويش: از آنجايي كه در يك دوره ۱۸ تا ۲۴ ماهه اين دندانها در محيط دهان به بلوغ و تكامل ميرسند، احتمال پوسيدگي دندان در اين مدت بسيار است .
هـ) عدم رعايت بهداشت دهان و دندان توسط والدين :
روشهاي پيشگيري از پوسيدگي دندان :
۱) كنترل پلاك با رعايت بهداشت دهان و دندان و استفاده صحيح از مسواك و نخ دندان
۲) دريافت فلورايد كافي
۳) سيلانتتراپي (شيار پوش )
۴) تغذيه مناسب
۵) كاهش ميزان مصرف مواد قندي
۶) كاهش تعداد دفعات مصرف مواد قندي
۷) استفاده از مواد قندي به همراه وعده هاي اصلي غذامصرف شير، لبنيات و مواد غذايي حاوي فلورايد (چاي -ماهي )
۹) استفاده از ميوهها و سبزيهاي تازه مثل سيب، هويج و كاهو
نقش فلورايد در پيشگيري از پوسيدگي :
۱) اضافه نمودن فلورايد به آب آشاميدني .
۲) زماني كه دسترسي به آبهاي آشاميدني حاوي فلورايد نباشد ميتوان از قرص هاي حاوي فلورايد استفاده نمود .
۳) استفاده از فلورايد به صورت موضعي .
۴) فلورايد تراپي به صورت موضعي بايد از دو و نيم تا سه سالگي با دندانهاي شيري شروع شود .
۵) دهانشويههاي حاوي فلورايد: گزارشهاي فراواني در مورد تاثير دهانشويههاي حاوي فلورايد وجود دارد؛ گزارش نمودهاند كه بر اثر استفاده از دهانشويههاي حاوي فلورايد ميزان ميكروبهاي موجود روي مينا بهطور چشمگيري كاهش مييابد .
۶) فلورايد در شير: استفاده از شيرهاي حاوي فلورايد نيز نتايج مطلوبي در كاهش پوسيدگي به دنبال دارد .
فيشور سيلانت ( مواد مسدود كننده شيارها )
گزارشهايي درباره استفاده از مواد مسدودكننده شيارها منتشر شده كه موجب گرديده است، علاقه زيادي به استفاده از اين مواد به وجود آيد. بعضي شواهد نشان ميدهد كه اگر مواد مربوطه به طور صحيح و شيارها دقيقا و بدون هيچگونه نشت مسدود گردند، ميزان پوسيدگي شيارها تا يكي دو سال بعد كاهش مييابد .
ترومای دندان چيست ؟
ضربه به دندانها براثر افتادن بچه در موقع بازي، كتك كاري و تصادف با وسايل نقليه كه باعث آسيب به دندانها ميشود را ترومای دندانی ميگويند .
دندانهاي شيري به علت سن كم كودك آمادگي زيادي براي پذيرش ضربه دارند. مطالعات نشان ميدهد كه ۳۰ درصد كودكان زير هفت سال داراي سابقه ضربه به دندانهاي شيري ميباشند .
در سن ۶ تا ۲ ۱ سالگي كه دورهاي پرجنب و جوش براي كودك به شمار ميرود، ميزان صدمات افزايش مييابد به طوري كه اكثر صدمات وارده به دندانهاي قدامي مخصوصا دندانهاي قدامي مياني فك بالا ميباشد. امروزه به علت افزايش تحرك و فعاليت ورزشي، پسران دو برابر دختران در معرض صدمات قرار دارند .
اقدامات لازم درهنگام بيرون افتادن دندان :
* ابتدا دندان را پيدا كنيد .
* براي برداشتن دندان آن را از ناحيه تاج بگيريد و به ريشه دندان دست نزنيد .
* با فشار ملايم آب ولرم آن را بشوييد، درموقع شستن روي ريشه نبايد دست يا پارچه كشيد زيرا الياف نگهدارنده آسيب ميبينند .
* در صورت امكان دندان را در حفره خود قرار دهيد (در صورتي كه محل دندان آسيب زيادي نديده باشد )
* در صورتي كه قادر به قرار دادن دندان در محل خود نميباشيد، آن را در يك ليوان شير يا آب جوشيده سرد قرار دهيد. در صورت در دسترسي نبودن، از آب معمولي يا دستمال تميز مرطوب استفاده كنيد. توجه داشته باشيد هيچ وقت دندان را در محيط خشك نگهداري نكنيد .
راههاي پيشگيري از ضربه (تروما )
پيشگيري هميشه مقدم بر درمان است. روش هايي كه ميتوانند شيوع صدمات را كاهش دهند، عبارتند از :
۱) آموزش مخصوصا آگاه نمودن معلمان، والدين و دانش آموزان نسبت به نحوه پيشگيري از صدمات تروماتيك و تعليم روشهايي كه عوارض ناشي از اين صدمات را كاهش ميدهد .
۲) مراقبت از دانشآموزان از جمله در برابر افتادن و مشاجره كودكانه
۳) استفاده از كمربندهاي محافظت كننده و تهيه صندليهاي مطمئن براي اتومبيل .
۴) استفاده از محافظهاي دهاني .