-
توجه: در صورتی که از کاربران قدیمی ایران انجمن هستید و امکان ورود به سایت را ندارید، میتوانید با آیدی altin_admin@ در تلگرام تماس حاصل نمایید.
آثار باستانی و مناطق گردشگری و طبیعی استان فارس
- شروع کننده موضوع Nicol
- تاریخ شروع
دقیق ترین تقویم سنگی جهان
5کیلومتر دورتر از تخت جمشید بنای شگفت انگیزی قرار دارد که بیش از دوهزار سال قبل دقیق ترین تقویم خورشیدی جهان به شمار می رفت. تقویمی سنگی به نام نقش رستم که آنقدر در میان ایرانیان باستان قداست داشت که هر سلسله ای، از ایلامیان و هخامنشیان گرفته تا ساسانیان مهم ترین یادگاری حکومتش را در آن به جا گذاشت تا امروز نقش رستم، آلبومی سنگی از نقش برجسته های پادشاهان مختلف باشد.
ظاهرا از زمان حمله اعراب به ایران، نقش رستم به اشتباه به «كعبه زرتشت» معروف شد و دلیل این اشتباه آن بود که اعراب كاربرد واقعی این بنا را نمی دانستند و تصور می کردند نقش رستم مرکز عبادتگاه های زرتشتیان است. در حالی که این نام به مجموعه مقبره هایی تعلق دارد که رو به روی گاهشمار سنگی نقش رستم ساخته شده است.
اولین بار، داریوش هخامنشی مقبره خود را در دل صخره ای كند که با اقامتگاه او و خانواده اش، یعنی تخت جمشید فاصله کمی داشت و با اصول معماری شبیه به آن ساخته شده بود. به تدریج پادشاهان دیگر، یعنی خشیارشاه، اردشیر اول و داریوش دوم هم به فکر افتادند تا کاری شبیه داریوش کرده و سه مقبره دیگر برای خود در كنار مقبره او بسازند و به این ترتیب مجموعه این مقبره به نام کعبه زرتشت معروف شد.
5کیلومتر دورتر از تخت جمشید بنای شگفت انگیزی قرار دارد که بیش از دوهزار سال قبل دقیق ترین تقویم خورشیدی جهان به شمار می رفت. تقویمی سنگی به نام نقش رستم که آنقدر در میان ایرانیان باستان قداست داشت که هر سلسله ای، از ایلامیان و هخامنشیان گرفته تا ساسانیان مهم ترین یادگاری حکومتش را در آن به جا گذاشت تا امروز نقش رستم، آلبومی سنگی از نقش برجسته های پادشاهان مختلف باشد.
ظاهرا از زمان حمله اعراب به ایران، نقش رستم به اشتباه به «كعبه زرتشت» معروف شد و دلیل این اشتباه آن بود که اعراب كاربرد واقعی این بنا را نمی دانستند و تصور می کردند نقش رستم مرکز عبادتگاه های زرتشتیان است. در حالی که این نام به مجموعه مقبره هایی تعلق دارد که رو به روی گاهشمار سنگی نقش رستم ساخته شده است.
اولین بار، داریوش هخامنشی مقبره خود را در دل صخره ای كند که با اقامتگاه او و خانواده اش، یعنی تخت جمشید فاصله کمی داشت و با اصول معماری شبیه به آن ساخته شده بود. به تدریج پادشاهان دیگر، یعنی خشیارشاه، اردشیر اول و داریوش دوم هم به فکر افتادند تا کاری شبیه داریوش کرده و سه مقبره دیگر برای خود در كنار مقبره او بسازند و به این ترتیب مجموعه این مقبره به نام کعبه زرتشت معروف شد.
از آتشکده تا کتابخانه
کاربرد گاه شمار سنگی نقش رستم سال ها زیر سوال بود. عده ای از باستان شناسان تصور می کردند که این بنا صرفا محلی برای نگهداری از آثار مكتوب زرتشتیان است و عده ای دیگر آن را آتشکده ای قدیمی می دانستند که در آن آتش مقدس نگهداری می شد.
تا این که پژوهشگر ایرانی، رضا مرادی غیاث‌آبادی كه تحقیقات فراوانی در زمینه ایران باستان داشته است، در کتاب «نظام گاه شماری در چارطاقی‌های ایران» نتایج سال ها تحقیق خود را روی این بنا نوشت و اعلام کرد که اگرچه تا امروز تصور می شد كاربرد این بنا، محلی برای نگهداری كتاب اوستا و اسناد حكومتی یا محل گنجینه دربار و یا آتشكده بوده باشد، اما این بنا در مقایسه با تمام بناهای گاهشماری آفتابی در سراسر جهان، پیشرفته‌ترین، دقیق‌ترین، و بهترین بنای گاهشماری آفتابی است.
تمام بناهای گاهشمار آفتابی در جهان فقط می‌توانند روزهای خاصی از سال (مانند روزهای سرفصل) را مشخص كنند و حتی با سال خورشیدی هم تنظیم نیستند. اما این بنا می تواند جزئیات روزهای مختلف سال و ماه‌ها را هم مشخص كند.
باستان شناسان معتقدند که ظرافت این گاهشمار تمام سنگی به اندازه ای است که بدون شک سازندگان آن از مسائل دقیق و پیشرفته نجومی، سال كبیسه، انحراف كره زمین نسبت به مدار خورشید، کروی بودن زمین، تفاوت قطب مغناطیسی با قطب جغرافیایی، مسیر گردش زمین به دور خورشید و... آگاه بوده اند.
کاربرد گاه شمار سنگی نقش رستم سال ها زیر سوال بود. عده ای از باستان شناسان تصور می کردند که این بنا صرفا محلی برای نگهداری از آثار مكتوب زرتشتیان است و عده ای دیگر آن را آتشکده ای قدیمی می دانستند که در آن آتش مقدس نگهداری می شد.
تا این که پژوهشگر ایرانی، رضا مرادی غیاث‌آبادی كه تحقیقات فراوانی در زمینه ایران باستان داشته است، در کتاب «نظام گاه شماری در چارطاقی‌های ایران» نتایج سال ها تحقیق خود را روی این بنا نوشت و اعلام کرد که اگرچه تا امروز تصور می شد كاربرد این بنا، محلی برای نگهداری كتاب اوستا و اسناد حكومتی یا محل گنجینه دربار و یا آتشكده بوده باشد، اما این بنا در مقایسه با تمام بناهای گاهشماری آفتابی در سراسر جهان، پیشرفته‌ترین، دقیق‌ترین، و بهترین بنای گاهشماری آفتابی است.
تمام بناهای گاهشمار آفتابی در جهان فقط می‌توانند روزهای خاصی از سال (مانند روزهای سرفصل) را مشخص كنند و حتی با سال خورشیدی هم تنظیم نیستند. اما این بنا می تواند جزئیات روزهای مختلف سال و ماه‌ها را هم مشخص كند.
باستان شناسان معتقدند که ظرافت این گاهشمار تمام سنگی به اندازه ای است که بدون شک سازندگان آن از مسائل دقیق و پیشرفته نجومی، سال كبیسه، انحراف كره زمین نسبت به مدار خورشید، کروی بودن زمین، تفاوت قطب مغناطیسی با قطب جغرافیایی، مسیر گردش زمین به دور خورشید و... آگاه بوده اند.
درجه های سنگی
بنای نقش رستم برج مکعب مستطیل شکلی است با قاعده مربع که چیزی حدود 5/12 متر بلندی دارد و طول هر ضلع آن به 5/3 متر می رسد. در ساختمان این برج تنها از سنگ آهک سفید و خاکستری استفاده شده که به طرزی بسیار ماهرانه صیقل دیده اند و چنان دقیق روی هم قرار گرفته‌اند که احتیاج به ملات هم نداشته‌اند. سقف این بنا تنها از 4قطعه سنگ ساخته شده که طرز تراش آنها شکل هرم کوتاهی را به وجود آورده است.
هر یک از اضلاع بنای نقش رستم با چهار جهت اصلی 15 درجه غربی انحراف دارد. اگر این بنا با زاویه‌ای غیر از این ساخته می‌شد، هیچ یک از محاسبه‌های خورشیدی یاد شده در اینجا قابل انجام نمی‌بود.
بر هر یک از سه ضلع شرقی، غربی و جنوبی بنا 6 شاخص خورشیدی یا آفتاب سنج به شکل پنجره دیده می‌شود که از سنگ های خاکستری رنگ ساخته شده اند و بررسی ها نشان می دهد که تغییرات زاویه بین گوشه‌های آفتاب سنج هایی که در سه سوی بنا کار گذاشته شده است با تغییرات زاویه طلوع خورشید در ماههای گوناگون سال برابر است.
در آفتاب سنجهای ردیف دوم ساز و کاری اندیشیده شده است که به وسیله آن می‌توان نزدیک شدن سال نو را هفته به هفته تشخیص داد و این در حالی است که ضلع های عمقی آفتاب سنج ها بر اضلاع دیگر آن کاملا عمود نیستند، بلکه به میزان کمی انحراف دارند تا سایه گوشه‌های درونی منطبق شود. اگر این انحراف ناچیز وجود ن‌داشت چنین سایه‌هایی تشکیل نمی‌شد.
ساختمان گاهشمار در فاصله و تناسبی از کوه قرار دارد که طلوع خورشید در زمان انقلاب تابستانی بلافاصله در کنار لبه شرقی کوه و غروب خورشید در زمان اعتدال بهاری و پائیزی در لبه غربی کوه دیده می‌شد. هر چهار گوشه بنا به شکلی ساخته شده که سایه آن بر روی زمین به شکل فلش و عقربه اندازه گیری در می‌آید.
لبه بام بنا هم کلا صاف و بدون هر گونه برآمدگی یا فرو رفتگی است، تا در ایجاد سایه‌های تشکیل شده بر پله‌ها اشکالی پیش نیاید.
در قسمت شمالی بنا، پله‌هایی دیده می شود که مطالعات نجومی نشان می دهد به عنوان درجه‌های یک صفحه مدرج استفاده می شدند و وظیفه محاسبه زمان از راه ارتفاع خورشید را داشته اند. به همین دلیل زاویه شیب آنها نسبت به سطح زمین دقیقا برابر با زاویه بین بالاترین و پایین‌ترین حد ارتفاع خورشید در ظهر خورشید یعنی 47 درجه است!
این پله‌ها همچنین وضعیتی دارند که سایه لبه عمودی بنا در هنگام طلوع خورشید در هر یک از ماههای سال به ترتیبی خاص بر روی آنها می‌افتد و در آنها ترتیبی اتخاذ شده که می‌توان نزدیک شدن آغاز سال هخامنشی را روز به روز تشخیص داد.
بنای نقش رستم برج مکعب مستطیل شکلی است با قاعده مربع که چیزی حدود 5/12 متر بلندی دارد و طول هر ضلع آن به 5/3 متر می رسد. در ساختمان این برج تنها از سنگ آهک سفید و خاکستری استفاده شده که به طرزی بسیار ماهرانه صیقل دیده اند و چنان دقیق روی هم قرار گرفته‌اند که احتیاج به ملات هم نداشته‌اند. سقف این بنا تنها از 4قطعه سنگ ساخته شده که طرز تراش آنها شکل هرم کوتاهی را به وجود آورده است.
هر یک از اضلاع بنای نقش رستم با چهار جهت اصلی 15 درجه غربی انحراف دارد. اگر این بنا با زاویه‌ای غیر از این ساخته می‌شد، هیچ یک از محاسبه‌های خورشیدی یاد شده در اینجا قابل انجام نمی‌بود.
بر هر یک از سه ضلع شرقی، غربی و جنوبی بنا 6 شاخص خورشیدی یا آفتاب سنج به شکل پنجره دیده می‌شود که از سنگ های خاکستری رنگ ساخته شده اند و بررسی ها نشان می دهد که تغییرات زاویه بین گوشه‌های آفتاب سنج هایی که در سه سوی بنا کار گذاشته شده است با تغییرات زاویه طلوع خورشید در ماههای گوناگون سال برابر است.
در آفتاب سنجهای ردیف دوم ساز و کاری اندیشیده شده است که به وسیله آن می‌توان نزدیک شدن سال نو را هفته به هفته تشخیص داد و این در حالی است که ضلع های عمقی آفتاب سنج ها بر اضلاع دیگر آن کاملا عمود نیستند، بلکه به میزان کمی انحراف دارند تا سایه گوشه‌های درونی منطبق شود. اگر این انحراف ناچیز وجود ن‌داشت چنین سایه‌هایی تشکیل نمی‌شد.
ساختمان گاهشمار در فاصله و تناسبی از کوه قرار دارد که طلوع خورشید در زمان انقلاب تابستانی بلافاصله در کنار لبه شرقی کوه و غروب خورشید در زمان اعتدال بهاری و پائیزی در لبه غربی کوه دیده می‌شد. هر چهار گوشه بنا به شکلی ساخته شده که سایه آن بر روی زمین به شکل فلش و عقربه اندازه گیری در می‌آید.
لبه بام بنا هم کلا صاف و بدون هر گونه برآمدگی یا فرو رفتگی است، تا در ایجاد سایه‌های تشکیل شده بر پله‌ها اشکالی پیش نیاید.
در قسمت شمالی بنا، پله‌هایی دیده می شود که مطالعات نجومی نشان می دهد به عنوان درجه‌های یک صفحه مدرج استفاده می شدند و وظیفه محاسبه زمان از راه ارتفاع خورشید را داشته اند. به همین دلیل زاویه شیب آنها نسبت به سطح زمین دقیقا برابر با زاویه بین بالاترین و پایین‌ترین حد ارتفاع خورشید در ظهر خورشید یعنی 47 درجه است!
این پله‌ها همچنین وضعیتی دارند که سایه لبه عمودی بنا در هنگام طلوع خورشید در هر یک از ماههای سال به ترتیبی خاص بر روی آنها می‌افتد و در آنها ترتیبی اتخاذ شده که می‌توان نزدیک شدن آغاز سال هخامنشی را روز به روز تشخیص داد.
قدیمی ترین گنبد آجری ایران
فارس، سروستان، نظرآباد... این مستقیم ترین مسیری است که شما را به یک بنای شگفت انگیز و دیدنی در جنوب سروستان می رساند. بنایی به جا مانده از دوران ساسانی که قدیمی ترین گنبد آجری ایران را برخود دارد و روزگاری اقامتگاه شکاری بهرام گور به شمار می رفت.
کاخ سروستان را باید در 9 کیلومتری جنوب شهر سروستان و نزدیکی روستای نظرآباد ببینید. مجموعه ای 25 هکتاری که از سنگ و گچ ساخته شده و نسبت به تمام معماری های ساسانی، شیوه ساخت پیچیده تر و متفاوت تری دارد.
كاخ سروستان در گذشته یك چهار باغ ساسانی بوده كه كوشك شكارگاهی آن در مركز باغ‌ها و معبد آناهیتا در گوشه‌ای از پردیس قرار داشته است.
فارس، سروستان، نظرآباد... این مستقیم ترین مسیری است که شما را به یک بنای شگفت انگیز و دیدنی در جنوب سروستان می رساند. بنایی به جا مانده از دوران ساسانی که قدیمی ترین گنبد آجری ایران را برخود دارد و روزگاری اقامتگاه شکاری بهرام گور به شمار می رفت.
کاخ سروستان را باید در 9 کیلومتری جنوب شهر سروستان و نزدیکی روستای نظرآباد ببینید. مجموعه ای 25 هکتاری که از سنگ و گچ ساخته شده و نسبت به تمام معماری های ساسانی، شیوه ساخت پیچیده تر و متفاوت تری دارد.
كاخ سروستان در گذشته یك چهار باغ ساسانی بوده كه كوشك شكارگاهی آن در مركز باغ‌ها و معبد آناهیتا در گوشه‌ای از پردیس قرار داشته است.
اگر گذارتان به این کاخ بیفتد، یک ایوان ورودی و یک گنبد در مرکز و حیاطی را خواهید دید که ظاهرا در گذشته وسیع تر بوده اند. كارشناسان و باستان‌شناسان در آخرین بررسی‌ها و كاوش‌هایی كه در مجموعه كاخ سروستان انجام داده‌اند بخش‌هایی از حصار و دیوارهای این مجموعه باستانی را كشف کردند که نشان می داد وسعت این مجموعه در گذشته 30 هکتار بوده است و در گذر زمان با تخریب بخش هایی از کاخ، از محدوده آن کاسته شده است.
ابعاد تقریبی کاخ 43 در 37 متر است و نمای اصلی آن رو به جنوب غربی ساخته شده است. با 3 ایوان که در پشت ایوان مرکزی شان یک تالار مربع شکل با سقف گنبدی آجری قرار دارد و از چهار جهت به مسیرهای جدیدی دسترسی پیدا می کند.
باستان شناسان عمر این بنا را به قرن پنجم نسبت می دهند. این كاخ یك میان سرا دارد که در اطراف آن فضاهای مختلفی تعبیه شده است. نشیمن این میانسرا اتاق چهارگوشی با پوشش گنبدی است كه از سویی به میانسرا و از سوی دیگر به باغ ساختمان راه دارد. این گنبدخانه به تالاری طولاتی در سمت راست خود می رسد که به نام «سفره خانه» معروف است و در كنار دیوارهای طولی آن ستون هایی جفتی كار شده است.
ابعاد تقریبی کاخ 43 در 37 متر است و نمای اصلی آن رو به جنوب غربی ساخته شده است. با 3 ایوان که در پشت ایوان مرکزی شان یک تالار مربع شکل با سقف گنبدی آجری قرار دارد و از چهار جهت به مسیرهای جدیدی دسترسی پیدا می کند.
باستان شناسان عمر این بنا را به قرن پنجم نسبت می دهند. این كاخ یك میان سرا دارد که در اطراف آن فضاهای مختلفی تعبیه شده است. نشیمن این میانسرا اتاق چهارگوشی با پوشش گنبدی است كه از سویی به میانسرا و از سوی دیگر به باغ ساختمان راه دارد. این گنبدخانه به تالاری طولاتی در سمت راست خود می رسد که به نام «سفره خانه» معروف است و در كنار دیوارهای طولی آن ستون هایی جفتی كار شده است.
تخت جمشيد زير تيغ زلزله
هفت سال قبل، درست در چنين روزي بود که زمين لرزيد و ارگ تاريخي و ديدني بم هم مثل هزاران نفر از مردم اين شهر، قرباني زمين لرزه شد. ارگي که آن روزها در يک قدمي ثبت جهاني قرار داشت و با تخريب بخش هاي مهمي از آن، در فهرست ميراث در خطر سازمان يونسکو جاي گرفت. اما اين روزها خبرهاي جديدي از آسيب پذيري تخت جمشيد در مقابل به گوش مي رسد که جامعه ميراث فرهنگي کشور را نگران کرده است.
مشاور معاون حفظ، احيا و ثبت آثار تاريخي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري در اين باره مي گويد: «شرايط بخش‌هايي از ديوار ورودي پله‌هاي تخت جمشيد چنان بحراني است كه با كوچك‌ترين زلزله، احتمال ريزش آنها وجود دارد.»
دكتر سيدعبدالعظيم اميرشاه‌كرمي در گفت‌و‌گو با ايسنا، ادامه مي دهد: «در قسمت چپ پله‌هاي ورودي تخت جمشيد، تعدادي از سنگ‌هاي ديوار دچار هوازدگي شديد شده و علاوه بر پوسيدگي و هوازدگي سنگ‌ها، ترك‌هايي در سه نقطه از ديوار به‌وجود آمده است. به همين دليل، استحكام‌بخشي و مرمت اين نقاط كه حالت بحراني دارد، بايد در اولويت قرار گيرد، زيرا احتمال ريزش آنها با كوچك‌ترين زلزله وجود دارد.»
هفت سال قبل، درست در چنين روزي بود که زمين لرزيد و ارگ تاريخي و ديدني بم هم مثل هزاران نفر از مردم اين شهر، قرباني زمين لرزه شد. ارگي که آن روزها در يک قدمي ثبت جهاني قرار داشت و با تخريب بخش هاي مهمي از آن، در فهرست ميراث در خطر سازمان يونسکو جاي گرفت. اما اين روزها خبرهاي جديدي از آسيب پذيري تخت جمشيد در مقابل به گوش مي رسد که جامعه ميراث فرهنگي کشور را نگران کرده است.
مشاور معاون حفظ، احيا و ثبت آثار تاريخي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري در اين باره مي گويد: «شرايط بخش‌هايي از ديوار ورودي پله‌هاي تخت جمشيد چنان بحراني است كه با كوچك‌ترين زلزله، احتمال ريزش آنها وجود دارد.»
دكتر سيدعبدالعظيم اميرشاه‌كرمي در گفت‌و‌گو با ايسنا، ادامه مي دهد: «در قسمت چپ پله‌هاي ورودي تخت جمشيد، تعدادي از سنگ‌هاي ديوار دچار هوازدگي شديد شده و علاوه بر پوسيدگي و هوازدگي سنگ‌ها، ترك‌هايي در سه نقطه از ديوار به‌وجود آمده است. به همين دليل، استحكام‌بخشي و مرمت اين نقاط كه حالت بحراني دارد، بايد در اولويت قرار گيرد، زيرا احتمال ريزش آنها با كوچك‌ترين زلزله وجود دارد.»
به گفته دکتر شاه کرمي، مهم‌ترين بخش سازه‌هاي تخت جمشيد، ديواري است كه صفه، پشت و درون آن قرار گرفته است. اين ديوار علاوه بر وزن خود و تأسيسات روي آن، نيروي رانش مصالح پركننده پشت آن را نيز تحمل مي‌كند و عوامل آسيب‌رسان به اين ديوار شامل زلزله، شيب دامنه و احتمال اختلاف نشست، رطوبت زمين و داخل صفه و تبخير از سطح ديوار به‌علت خشكي هوا و وزش باد مي شود.
شاه‌كرمي با بيان اين‌كه تخت جمشيد دست كم روي دو گسل فرعي قرار دارد، مي گويد: «براي حفاظت و بهره‌گيري از تخت جمشيد بايد آن را از منظرهاي مختلف نگاه و راه برخورد با آن را انتخاب كرد. براي اين كار، استعدادهاي نهفته در تخت جمشيد كه براساس آنها، اين بنا برپا مانده، با توجه به اين‌كه در شرايط سخت زمين‌شناسي و آب‌وهوايي است، بايد شناسايي و بازخواني شود تا از تخت جمشيد بتوان حفاظت كرد.»
شاه‌كرمي با بيان اين‌كه تخت جمشيد دست كم روي دو گسل فرعي قرار دارد، مي گويد: «براي حفاظت و بهره‌گيري از تخت جمشيد بايد آن را از منظرهاي مختلف نگاه و راه برخورد با آن را انتخاب كرد. براي اين كار، استعدادهاي نهفته در تخت جمشيد كه براساس آنها، اين بنا برپا مانده، با توجه به اين‌كه در شرايط سخت زمين‌شناسي و آب‌وهوايي است، بايد شناسايي و بازخواني شود تا از تخت جمشيد بتوان حفاظت كرد.»