پراكندگي گازهاي آتشفشاني، خروج حجم زيادي از غبار و گازهاي مختلف و ترك هاي نه چندان عميق پوسته زمين در شيب دامنه بلندترين قله ايران، نشانه هايي است از بيداري آتشفشان 38500 ساله دماوند كه پس از خاموشي 10 هزار ساله تكاني خورده و بيداري لحظه به لحظه خود را به رخ مي كشد، لحظاتي كه انگار با اين شرايط ايران خيلي هم قابل تشخيص نيست تا مانند همان 100 هزار سال قبل، منتظر خروج و رويت گدازه ها و سپس تخصيص اعتبار و يا امكانات باشيم. بلندترين قله ايران، امروز، مدت ها است كه مي لرزد و نفس مي كشد تا شايد هشداري باشد، براي مديراني كه همانند سال هاي قبل اين قله به خواب رفته اند.
دماوند بيدار است، اين را گوشه اي از تحقيقات گروه هاي كارشناسي سازمان زمين شناسي و اكتشافات معدني كشور نشان مي دهد؛ همان گزارش هايي كه نسخه اي از آن نيز به مراكز مديريتي كشور ارسال شده، تا شايد در كنار همان اعتبارهايي كه به عنوان <عمران> تخصيص داده مي شود، <امكاناتي> هم براي تكميل تحقيقات و تاييد احتمالات در نظر گرفته شود؛ اتفاقاتي كه تا امروز پيش نيامده و به نظر نمي رسد كه پس از اين هم براي آن تلاشي شود و دقيقا به همين دليل است كه مدير زمين شناسي مهندسي و زيست محيطي سازمان زمين شناسي و اكتشافات معدني كشور اطلاعات به دست آمده را با نگاه به امكانات كشور مطرح كرد و گفت: <آتشفشان دماوند، بخشي از زمين شناسي كشور است كه همانند پديده هاي ديگر زمين شناسي با توجه به امكانات موجود مورد بررسي قرار گرفته است، چون ايران كشوري جوان است، كشوري كه فعل و انفعالات زمين شناسي جواني دارد و توانايي تبديل تفتان، سبلان و دماوند به آتشفشان هاي فعال را دارد.>
حركت مواد مذاب از سطح زمين به بالا
بعد از همه اين توضيحات فرهاد انصاري مقدم به همان گزارش هايي كه چند روز قبل منتشرشده، اشاره كرد و بنا بر همان تحقيقات گفت: <افزايش لرزه خيزي يا به طور كلي تغيير الگوي لرزه خيزي منطقه، خروج گازهاي آتشفشاني و همچنين تغيير در شيب دامنه كوه هاي آتشفشان اصلي ترين نشانه هاي احتمال رويداد آتشفشاني هستند كه در مورد دماوند دو مورد اوليه از ابتداي سال 85 به وضوح ديده شده و با توجه به گزارش هاي اخير كارشناسان مبني بر افزايش رويداد زمين لغزه در منطقه، احتمال تغيير در شيب دامنه هاي قله دماوند نيز وجود دارد.>
او و گروه كارشناسي زمين شناسي بروز تنها سه نشانه مطرح شده را مهم ترين نشانه از حركت مايع مذاب (ماگما) از بخش هاي پايين زمين به سمت بالامي دانند، به همين دليل انصاري اين شرايط را اينگونه تشريح كرد: <به سبب وجود فشار بسيار زياد در ژرفاي زمين حركت ماگما به سوي دهانه آتشفشان با خروج حجم زيادي از بخار و گازهاي مختلف و همچنين ترك خوردن و متورم شدن پوسته زمين و در نهايت تغيير در شيب دامنه كوه آتشفشان همراه است كه به صورت رويداد زمين لرزه و تغيير شيب دامنه ديده مي شود.>با اينكه گروه كارشناسي اين نشانه ها را شناسايي كرده اند، اما شناخت دقيق فعاليت هاي هر آتشفشان نياز به نصب دستگاه هاي <رفتارسنج> دارد كه براي كارشناسان ايراني دستيابي به اين امكانات شبيه رويا است.مدير زمين شناسي مهندسي و زيست محيطي سازمان زمين شناسي هم با نگاهي به امكانات امروز ايران گفت: <اگرچه كه پروسه زماني فعاليت آتشفشان ما قابل تشخيص نيست، اما نصب شبكه رفتارسنجي در دامنه هر قله آتشفشاني به شناخت شرايط هر آتشفشان خفته اي كه امكان فعاليت آن بسيار زياد است، كمك مي كند.>
همين دستگاه ها و همين امكانات به شناخت صحيح <حركت گدازه هاي احتمالي، سيلاب هاي به راه افتاده، خاكستر ايجاد شده ناشي از انفجارات ايجاد شده و همچنين گازهاي سمي كه در زمان بروز پديده آتشفشان به وجود مي آيد> كمك مي كند.
با اين حال مدير گروه كارشناسان سازمان زمين شناسي، داده هاي به دست آمده از آتشفشان هاي ايران را بسيار اندك دانست و گفت: <نبايد فراموش كرد بيشتر آتشفشان هاي ايران خفته هستند و خاموش به شمار نمي آيند و تنها با شناخت كافي از پديده ها و فرآيند زمين شناسي است كه مي توان هنگام رويارويي با آنها بدون غافلگير شدن به درستي تصميم گرفت و براي پيشگيري از آسيب هاي جاري و مالي گسترده برنامه ريزي كرد.>
تلفات احتمالي فوران آتشفشان
برنامه ريزي اي كه انصاري به آن اشاره اي كوتاه كرد توجه به تلفات احتمالي فعال شدن آتشفشان ها است؛ تلفاتي كه بر اثر جريان هاي گدازه و جريان هاي گلي (لارها)، پرتاب خاكستر و ابرهاي سوزان باعث مرگ و مير ساكنان نزديك به قله هاي آتشفشاني مي شوند و تقريبا شرايط زنده ماندن و رها شدن از آن را غيرممكن مي كند.با اينكه فوران آتشفشان ها بسيار كمتر از حوادث طبيعي ديگر مانند سيل و زلزله است، اما دقت به رشد مناطق مسكوني در اطراف كوه هاي آتشفشاني شرايط را به شكلي متفاوت پيش مي برد. شرايطي كه براي ساكنان نزديك به بلنداي ايران [دماوند] بسيار خطرناك است.بنا بر تحقيقات اوليه كارشناسان در صورت فعال شدن آتشفشان دماوند، جريان گدازه ها از دامنه غربي سرازير و وارد رودخانه لار مي شود. در كنار اين شرايط متصاعد شدن گازهاي سمي نيز شرايط آب و هوايي منطقه را تحت تاثير قرار مي دهد. مطالعات كارشناسان نشان مي دهد، <هنگام فعاليت آتشفشان گازهايي كه داراي دماي بسيار زيادي است و واكنش هاي شيميايي دارند با شدت هرچه تمام تر از آن خارج مي شود.>
حرف آخر در بلنداي قله دماوند
سرزمين هاي پهناور ايران از ميان آتشفشان هاي فعال، خفته و خاموش ميزبان چندين آتشفشان خفته است كه دماوند در كنار تفتان و سبلان بيشترين نگاه ها را به خود جلب كرده است.دماوند آتشفشان فعالي نيست، اما گرم شدن چشمه هاي اطراف آن و شكستگي زمين هاي دامنه، اطلاعات اوليه اي است كه تنها وجود احتمالات را تاييد مي كند، اما خروج گازهاي پراكنده در قله بلند ايران، بزرگ ترين داده اي است كه تنها با شناسايي نوع مواد تشكيل دهنده آن همه اين احتمالات به يقين تبديل مي شود؛ نتيجه اي كه فقط با رسيدن به نزديكي قله غران دماوند به دست مي آيد.