الگوی سینوپتیکی آسیا و خاورمیانه
توزیع بارش در خاورمیانه بخصوص ایران،از الگوهای سینوپتیکی مختلفی متأثر است که مهمترین آنها عبارتند از:پرفشار آزور،پرفشارسیبری،کمفشار سودانی،کمفشار مدیترانه و کمفشارهای حرارتی. همچنین،برخی الگوهای دیگر مانند کمفشار ایسلند و ایندوسترالیا و پرفشار اقیانوس آرام جنوبی که به طور غیرمستقیم بر روی کشور ایران و خاورمیانه تأثیر میگذارند. در ذیل توضیح مختصری راجع به الگوهای سینوپتیکی قابل ملاحظه و مؤثر بر منطقه ارائه میشود.
پرفشار سیبری:برخلاف پرفشارهای جنبحارهای،پرفشارهای مناطق جنب قطبی مانند پرفشار سیبری از نوع سرد بوده و به دلیل فرونشینی هوا و سرمایش سطحی ناشی از تشعشع طول موج بلند،به وجود میآیند.
پرفشار مذکور بهعنوان قویترین پرفشار جهان شناخته شده و ماهیت آن عمدتا حرارتیست . این الگو در شرق ایران و کشورهای مشترک المنافع ،از اواسط پاییز،تا اوایل بهار تشکیل میشود. این الگو عموما با پایداری هوا و کاهش نزولات جوی همراه است.
پرفشار آزور:این الگو در منطقهء جنب حاره و در حوالی 20 تا 50 درجه غربی و 20 تا 40 درجه شمالی،در نزدیکی مجمع الجزایر موسوم به آزور تشکیل میشود.این ف در حالت مانع جلو وزش بادهای غربی را میگیرد و در تابستان در سراسر دریای مدیترانه به صورت شرقی-غربی درمیآید و مانع چرخندایی شده،موجب هدایت سیستمهای غربی به سمت اروپای مرکزی میگردد.مطالعات انجام شده،ارتباط بین رژیم بارش ایران و تغییرات مکانی و زمانی پرفشار را نشان دادهاند.
تغییر الگوی فشاری پرفشار آزور به شکستهشدن ناوه عمیق مستقر در مدیترانه منجر میگردد.این عامل میتواند توزیع زمانی و مکانی بارندگی را در کشورهای مختلف از جمله ایران تغییر دهد .
کمفشار سودانی: این الگو در شمال آفریقا تشکیل میگردد و در فصول تابستان به صورت یک کم فشار حرارتی عمل میکند و در زمستان رفتار آن به صورت دینامیکی است.هرچقدر چرخندههای ایجاد شده توسط این کمفشار به عرض 30 درجه نزدیکتر شوند،بیشتر در مسیر بادهای غربی قرار میگیرند و کاملا به صورت دینامیک درمیآیند.هرگاه کمفشار سودانی و مدیترانهای باهم مرتبط شوند،ناوه عمیقی در شرق مدیترانه به وجود میآید و موجب بارشهای سنگین در اغلب نقاط ایران میگردد.
کمفشار مدیترانهای:در زمستان،وقتی دریای مدیترانه بیشاز 6 درجه از خشکیهای همجوار آن گرمتر است،منبع بسیار مناسب انرژی است.این منطقه دینامیکی،یک ناحیهء انتقالی بین قسمتهای مرکزی و شمالی اروپا(کمربند بادهای غربی) و بیابانهای شمال آفریقاست که ناحیه استیلای مراکز پرفشار جنبحاره میباشد.در اوایل پاییز،وقتی یک شاخه از جریان اصلی غربی به طرف جنوب ورودی مدیترانه انتقالی مییابد،دماها بهطور شدیدی کاهش مییابد و استیلای پرفشار جنبحاره پایان میپذیرد و به تدریج کمفشار مدیترانه شکل میگیرد.کمفشار مدیترانه،پرفشار سیبری را از پرفشار آزور جدا میکند.
مدیترانه یکی از مناطق مهم سیکلونزائی،بخصوص در فصل زمستان بوده و شارشهای گرمای محسوس و نهان نقش اصلی را در دینامیک سیکلونهای مدیترانهای دارند.مسیر سیکلونهای مدیترانهای در طول ماه فوریه عمدتا مناطق جنوبی و در طول دوره دسامبر تا ژانویه مناطق شمالی دریای مدیترانه میباشد.
کمفشارهای حرارتی:کمفشارهای حرارتی تأثیرگذار بر ایران،شامل کمفشار مونسون هندوستان و صحرای عربستان هستند.شکلگیری این الگوها عموما از اواسط بهار آغاز میشود و در تابستان در بخشهای جنوبی و مرکزی ایران فعال میباشند.پدیدههای همراه با کمفشار حرارتی صحرای عربستان،عموما گرما و گرد و خاک بوده اما همراه با کمفشار مونسونی علاوه بر افزایش دما پدیده بارندگی نیز وجود دارد.بارندگی تابستانه ناشی از کمفشار مونسونی در بخشهای جنوب شرقی کشور مشهود است؛اما چنانچه با فعالیت کمفشار حرارتی در بخشهای مرکزی کشور و وجود پرفشار بر روی سواحل خزر همزمان باشد،بارشهایی نیز در سواحل خزر و شمال استان خراسان خواهیم داشت.